Determinerende beweegreden voor een testament of een schenking
Een man op leeftijd met twee kinderen maakt een testament op en stelt zijn jongere vriendin aan als algemene legataris. Enkele jaren nadien komt aan het licht dat de jongere vriendin al jaren een liefdesrelatie had met een andere man.
De man op leeftijd had zijn testament opgemaakt omdat hij zijn jongere vriendin graag zag. Dit was de determinerende beweegreden voor zijn testament. Nu blijkt dat zij hem jarenlang bedrogen heeft en er dus geen enkele reden meer is voor dit testament, wil hij dit testament ongedaan maken. Kan dit? Zo ja, op welke manier?
Stel dat de man op leeftijd geen testament had opgemaakt maar wel een schenking van 50.000,00 euro had gegeven aan deze jongere vriendin. Kan de schenking nog ongedaan worden gemaakt door de man?
Stel dat niet de man op leeftijd maar wel zijn twee kinderen pas na zijn overlijden te weten komen dat de vriendin van hun vader al jarenlang een relatie had met iemand anders? Kunnen de kinderen de schenking of het testament na het overlijden nog ongedaan maken omwille van het wegvallen van de determinerende reden?
Wat als de determinerende reden wegvalt tijdens het leven van de testator of schenker?
Het Hof maakt in het arrest van 19 oktober 2023 een duidelijk onderscheid tussen het vervallen verklaren van schenkingen en testamenten door het verval van de determinerende reden tijdens het leven van de schenker of testator.
Dit onderscheid was namelijk niet geheel duidelijk op basis van de voorgaande rechtspraak van het Hof van Cassatie (voorgaande arresten van het Hof van Cassatie dateren van 16 november 1989, 21 januari 2000, 12 december 2008 en 6 maart 2014).
Het Hof oordeelt nu duidelijk dat enkel testamenten kunnen vervallen worden verklaard wegens het verdwijnen van de determinerende reden tijdens het leven van de testator en dat dit niet zo is voor schenkingen. Indien blijkt dat de determinerende beweegreden voor het testament wegvalt tijdens het leven van de testator – al dan niet buiten de wil van de testator -, kan dit testament vervallen worden verklaard.
Indien de man op leeftijd te weten komt voor zijn overlijden dat zijn vriendin (algemene legataris) hem jarenlang bedrogen heeft en zelfs een kind heeft met iemand anders, kan dit testament volgens het Hof vervallen worden verklaard.
Dit is voornamelijk relevant indien de testator geen of geen geldige herroeping van het testament zou hebben gedaan. Indien er geen nieuwe uiterste wilsbeschikking voorligt, is er namelijk geen geldige herroeping van het voorgaande testament volgens het Hof.
De testator kan tot aan zijn overlijden een herroeping van zijn testament doen door een nieuw testament (dus uiterste wilsbeschikking) op te maken en bijvoorbeeld zijn twee kinderen aan te duiden als legatarissen in de plaats van zijn vriendin.
Wat als de determinerende reden wegvalt na het leven van de testator of schenker?
Het is op basis van de bewoordingen van het arrest van 19 oktober 2023 m.i. niet geheel duidelijk of de wettelijke erfgenamen na overlijden van de testator eveneens het testament kunnen laten vervallen verklaren wegens het verdwijnen van de determinerende reden voor dit testament.
Met andere woorden, indien de vader het bedrog van de jongere vriendin niet te weten komt voor zijn overlijden en de twee kinderen dit pas ontdekken nadat hun vader is overleden, is het maar de vraag of het testament toch uitwerking kan hebben ten voordele van de vriendin.
In de rechtsleer wordt namelijk al enige tijd terecht geopperd dat het vervallen verklaren van het testament wegens het verval van de determinerende reden eveneens nà het overlijden dient te worden aanvaard.
Immers, het is ook pas na het overlijden van de testator dat de vervallenverklaring een echte meerwaarde zou hebben.
Er is namelijk pas na het overlijden van de testator een materiële onmogelijkheid om tot herroeping over te gaan.
Duidelijk onderscheid gemaakt door het Hof van Cassatie
Het Hof van Cassatie heeft met het arrest van 19 oktober 2023 duidelijk gemaakt dat enkel legaten kunnen vervallen worden verklaard tijdens het leven van de testator wegens het verdwijnen van de welbepaalde reden, schenkingen niet.
Bovendien is het belangrijk te wijzen op de mogelijkheid tot herroeping van het testament door de opmaak van een nieuw testament.
Echter, het is op basis van de bewoordingen van het Hof in het arrest van 19 oktober 2023 m.i. niet geheel duidelijk of hieruit kan worden afgeleid dat het verval van de determinerende reden na het overlijden van de testator tot gevolg zal hebben dat het testament vervallen kan worden verklaard. Het zou in elk geval de rechtszekerheid dienen.
Voor verdere vragen kan je steeds contact opnemen met ons team van specialisten.
Laurent Depuydt
